Son ayların en popüler konularından biri kripto para. Artık dijital dünyaya taşınan hayatlarımız ile birlikte alışa gelmiş yatırım ve ödeme araçları oldukça önemli bir hale geldi. Yıllar öncesine kadar yazılım ve dijital ekonomi ile iç içe olan kişilerin hakim olduğu konu hakkında günümüzde doğru ya da yanlış sokaktan geçen nam-ı kemal bile söz sahibi. Peki ne bu kripto para? Neden değer kazanıyor? Yatırım için güvenilir mi? Gelin bu soruların cevabını birlikte arayalım.
Öncelikle şu soruyu sormak gerekiyor: Nedir bu kripto para? Esasında mal ve hizmetler için çevrimiçi olarak değiştirilebilen bir ödeme şekli olarak düşünebiliriz. Birçok şirket, genellikle "token" ya da tam Türkçe karşılığı ile jeton olarak adlandırılan kendi para birimlerini yayınlıyor. Bu jetonlar da, şirketin sağladığı mal veya hizmet için alınıp satılıyor. Kripto paraları geçmişteki atari jetonları ya da kumarhane fişleri gibi düşünebilirsiniz. Erişmek istediğiniz mal veya hizmet için gerçek para ile kripto para alıp kullanırsınız. Kripto para birimleri, blockchain adı verilen bir teknoloji kullanarak çalışır. Blockchain, işlemleri yöneten ve kaydeden birçok bilgisayara yayılmış merkezi olmayan bir teknolojidir. Bu teknolojinin çekiciliğinin bir kısmı da güvenliğidir.
Peki blockchain nedir?
Blockchain, basitçe aktarmak gerekirse, özünde bir veri tabanı sistemi. Blockchain de diğer veri tabanları gibi dijital bilgilerin kaydedilmesini ve dağıtılmasını sağlamaktır. Ancak blockchain bu bilgilerin düzenlenmesine izin vermemektedir ve bu yüzden aldatması veya hacklenmesi oldukça zor bir sistemdir.
Bu açıklama seni kesmediyse eğer biraz da sistemin nasıl çalıştığını anlatayım. Bir zincir üzerinde bir dizi bilgisayar ve bilgisayar sisteminin var olduğunu düşün ki bu da neden blockchain - blok zinciri dendiğini açıklamıştır. Bu blok zincirindeki her blok içinde işlem bilgileri ve önceki blokun şifrelenmiş özet kodu (hash) bulunur. Blok zincirinde her yeni işlem gerçekleştiğinde, bu işlemin bir kaydı her katılımcının defterine eklenir ve her blok, kendilerinden öncekine şifreli biçimde bağlı olduğundan, herhangi birinde değişiklik yapılması, sonraki tüm bloklarda değişiklik meydana getirir. Bu sayede verilerin asla değiştirilmediğinden emin olunur.
Neden kripto paralar bu kadar popüler oldu?
Bunun birden fazla sebebi bulunuyor. En dikkat çekici sebep, kripto para birimlerinin geleneksel paralara bir alternatif olması. Özellikle kripto paraların merkez bankalarını para arzını yönetmekten uzaklaştırmasını pek çok kişinin ilgisini çekiyor. Aynı zamanda merkez bankaları enflasyon yoluyla paranın değerini düşürme eğilimindedir. Kripto paraların çok büyük çoğunluğunun sınırlı arza sahip olması kullanıcılara cazip geliyor.
Bununla birlikte pek çok kişi kripto paraları geleceğin para birimi olarak görüyor. Kripto paraların daha fazla değerleneceğini düşünüp, yatırım olarak kullananların sayısı epey bir fazla. Örneğin, ülkemizde yaklaşık beş milyon kişinin kripto parayı yatırım aracı olarak kullandığı tahmin ediliyor.
Kripto paraların bu kadar popüler olmasının bir diğer sebebi ise blok zincirinin oldukça güvenilir bulunması. Merkezi olmayan bir işleme ile kayıt sistemine sahip olduğu için ve geleneksel ödeme sistemlerinden daha güvenli olabileceği için kripto para birimleri yeni ödeme sistemi olarak yaygınlaşması bekleniyor.
Peki kripto paralar güvenilir bir yatırım aracı mı?
Ülkemizde kripto paralara çok büyük bir ilgi var. Madenciler bir kenara dursun, kripto paraları yatırım aracı olarak görenler epey bir fazla. Bunun başlıca sebepleri arasında kripto paraların geleceğin para sistemi olarak görülmesi var. Ayrıca sistemin güvenirliği de artı bir durum. Tabii dürüst olmak gerekirse kripto paraların birkaç ay içerisinde katlarca değerlenerek para kazandırabiliyor olması, onları bir anda ülkemizdeki en gözde yatırım aracı haline getirdi.
Ülkemizdeki yoğun ilgiye rağmen pek çok yatırımcı kripto parayı gerçek yatırımlar olarak değil, yalnızca spekülasyon olarak görüyor. Nedeni ise tıpkı gerçek para birimleri gibi, kripto para birimlerinin de nakit akışı sağlamaması. Bu yöntemle kâr etmeniz için birisinin çıkıp elinizdeki para birimi için sizden daha fazla ödeme yapması gerekir. Buna "The Greater Fool" yani daha büyük aptal yatırım teorisi denmektedir.
Bu teoriye göre fiyatların yükselmesinin en büyük sebebi insanların elindeki kıymeti, aşırı değerli olsun ya da olmasın, "daha büyük bir aptala" satabileceğine olan inançtır. Bu tür yatırımlar kazançlı ancak bir o kadar da risklidir. Çünkü büyük aptal teorisine göre değerlemeleri, kazanç raporlarını ve diğer tüm verileri göz ardı etmek anlamına gelir. Ve unutmayın en nihayetinde ortada daha büyük bir aptal kalmayabilir.
Teorinin en güzel örneğini Warren Buffett veriyor. Efsanevi yatırımcı Bitcoin'i değerlendirdiği bir konuşmasında kripto parayı kağıt çeklerle karşılaştırmıştı: “Parayı aktarmanın çok etkili bir yolu ve bunu isimsiz olarak yapabilirsiniz. Çek de para göndermenin bir yoludur. Burada şunu sormak gerekiyor: Çekler sırf para gönderebildikleri için para ederler mi?"
Bitcoin gibi kripto para birimlerini geleceğin para birimi olarak görenler için, al-satçıların ve tüketicilerin mallar için adil bir fiyatın ne olduğunu belirleyebilmeleri için bir para biriminin istikrara ihtiyacı olduğu unutulmamalıdır. Bitcoin ve diğer kripto para birimleri, tarihlerinin çoğunda pek de istikrarlı olamadı. Örneğin, Bitcoin Aralık 2017'de 20.000 dolara yakın işlem görürken, değeri bir yıl sonra yaklaşık 3.200 dolara kadar düştü. Aralık 2020'ye kadar yine rekor seviyelerde işlem görüyordu.
Yukarıda da görüldüğü gibi yatırım araçları çoğunlukla bu döngüye uygun davranır ancak bu genelde uzun soluklu bir süreçtir. Kriptodaki volatil hareketler bu süreci hızlandırır ve bir gün içinde tüm zamanların en yüksek fiyatı gelip sadece birkaç saat içinde dip gelebilir. Hemen hemen her ürün bu döngü içinde belli başlı sıralarda dip noktasında yatırımcısını bunaltır, tepe noktasında da daha yukarı gidecekmiş gibi hissettirir.
Kripto piyasaları "zayıf eller" diye tabir edilen kişilere genelde maksimum acı vermek üzerine hareket eder. Bu da bu piyasaları riskini ve stresini en üst seviyeye taşır. Doğru bir planı olmayan kişiler için söz konusu döngüler çok risklidir. Geçmişten günümüze sürekli devam eden bu döngüler, işlem hacmine göre bazen ürünün değeri en yüksek noktayı aşacak şekilde, bazen de asla oraya ulaşamayacak şekilde devam eder.
Kısacası kripto paralar gelecekte hayatımızda çok büyük bir yer kaplayacak olabilir. Ancak kullanımları için belli düzenlemeler ve reformlardan geçmeleri gerekiyor. O zamana kadar kripto paralar inişli çıkışlı yolculuğuna devam edecektir. Bu da yatırımcılar için oldukça riskli ancak kazançlı bir fırsat sunuyor.
Nasıl kripto para satın alabilirim?
Her şey gibi bununda pek çok yolu var. Sonuçta elden bile kripto para alabilirsiniz. Ama biz güvenilir ve yasal olan ideal yolları düşünecek olursak, esasında iki ana yöntem bulunuyor. Bunların ilki; İngilizce "decentralized" ve "finance" kelimelerin birleştirilmesinden ortaya çıkan DeFi yani merkezi olmayan finanstır. DeFi, herkes tarafından erişilebilen ve çoğunlukla otomatik bilgisayar programları tarafından yönlendirilen ve giderek daha az merkezî varlıklar ve insanlar tarafından yönlendirilen açık kaynaklı platformlardır. Akıllı sözleşmeler ve protokoller üzerinden iki tarafın onayı dahilinde alışveriş gerçekleştiği için DeFi, güvenilir bir yöntem kabul edilmektedir.
Bunun yanı sıra yaygın olarak bilinen kripto para satın alma yöntemlerinden diğeri de borsalardır. Kripto para borsaları da aslında geleneksel banka ve borsa sistemleri gibidir. Sistemin ve kullanıcıların kayıtlı olan coinleri üzerine işlem yapmaktadır. Ülkemizde pek çok yatırımcı yerel veya global borsalarda hesap açıp; fiziksel veya bir kripto para karşılığında al sat işlemi yapmaktadır. Bir kripto borsası ne kadar çok kullanıcıya ve işlem hacmine sahipse teoride o kadar güvenilirdir.
Kripto Borsalar güvenli mi?
Yazının en can alıcı noktası bu. Kripto paralar ve borsaları güvenilir mi? Kripto paraların ne kadar riskli bir yatırım aracı olduğundan bahsettik. Bunun yanında kripto borsalarının da güvenirliliği de işlem gücüne dayanmaktadır. Teoride ne kadar çok kullanıcı yatırım veya işlem amaçlı borsayı kullanırsa yarın yatırımınızı fiziksel paraya çevirmek istediğinizde karşılığını bulabilirsiniz.
Yine de bir borsanın çok fazla rağbet görmesi, televizyonlarda reklamının yapılması ya da kurucusunun kripto paranın yüzü haline gelmesi onu güvenilir olduğu anlamına gelmemektedir. Ülkemizde de bir dizi örneğini gördüğümüz dolandırıcılık davalarının dünyadaki en popüler örneği BitConnect davasıdır. BitConnect davasında kurucular, kullanıcıların yatırımlarını onlara hesap vermeden kayıtsız kullandığı hatta şahsi çıkarlarına harcadıkları sebebiyle yargılanıyor.
Bu sebeple bir kripto borsasına kayıt olmadan veya biriyle işlem yapmadan önce detaylı bir araştırma yapmanız gerekiyor. Şirketin sahibi kim? Buraya yatırım yapan başka büyük yatırımcılar var mı? Şirkette bir hisseye mi yoksa sadece para birimine mi yoksa jetonlara mı sahip olacaksınız? Günümüzde güvenilir bir kripto para borsasının, bu ve benzeri sorularda kullanıcılarının soru işaretlerini gidermesi gerekmektedir.
Her şeye rağmen kripto para satın almalı mıyım?
Geleceğin parası olarak görülse de kripto paralar günümüz için hala tutarsız ve değişken temele sahip. Para sisteminin lokomotifi konumundaki Bitcoin bile bir kişinin ve şirketin söylemleri veya hareketleri üzerine değer kazanıp kaybedebiliyor. Sonuç olarak kripto paralar şu an için harika bir para transfer yöntemi. Yatırım konusuna gelince orası hala büyük kazançlara gebe çok riskli bir macera.
